Đại Quang, SDB
Nhân dịp phong thánh Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II và Đức Giáo Hoàng Gioan XXIII
Thế hệ của chúng ta đã chứng kiến một cuộc cách mạng tôn giáo phi thường đến nỗi nhiều lúc chúng ta thấy khó để đánh giá cho đúng. Chúng ta coi việc đối thoại liên tôn là chuyện tất nhiên, và cho rằng cộng đồng những người theo Kitô Giáo và những người theo Do Thái Giáo xưa nay luôn sống hài hòa với nhau, để rồi không nhận ra rằng việc một giáo sĩ Do Thái Giáo và một linh mục Công Giáo cùng tham gia một sự kiện là một việc cả thể. Khi nhìn lại một vài thập kỷ trước, chúng ta mới thấy những giả định trên đây thật buồn cười. Sự thay đổi hoàn toàn về mối tương quan Kitô Giáo và Do Thái Giáo chính là công lớn của hai Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II và Gioan XXIII; chính vì vậy hai Ngài không chỉ là Thánh của người Công Giáo mà còn là những Anh Hùng của người Do Thái.
Để có thể đánh giá đúng sự thay đổi lớn lao này, chúng ta được mời gọi nhìn lại giai đoạn lịch sử trước các Ngài, mặc dù với sự miễn cưỡng, khi mà giai đoạn đó được xem như thời kỳ đen tối trong tương quan giữa người Do Thái và Công Giáo. Trước đây người Do Thái từng được coi là những người phản bội và nổi loạn được diễn tả trong Tin Mừng, cũng như trong Phụng Vụ. Họ được dán nhãn là những người giết Chúa Giêsu. Trong số tất cả những trọng tội trong cuộc đời này, không có tội nào lớn hơn tội giết Con Thiên Chúa. Trong khi tất cả những người không phải Kitô Hữu có thể thiếu ơn cứu độ, thì người Do Thái bị nêu ra như những người ác tâm trong cuộc đời Chúa Giêsu. Không may thay cách nhìn tiêu cực này không chỉ diễn ra trong lĩnh vực thần học, mà còn lan ra cả mối tương quan độc hại giữa những Kitô Hữu và những Người Do Thái bình thường, các riêng khi mà Giáo Hội Công Giáo giữ vị trí tối thượng nơi bầu trời Tây Âu. Do đó, thời kỳ Trung Cổ trở thành địa ngục tôn giáo với những lời phỉ báng khát máu, những vụ đốt sách, những khu nhà ở tồi tàn, những vụ chụp mũ người Do Thái, những cuộc thảm sát thập tự chinh, những tòa án dị giáo, những cuộc tra tấn cải đạo, và những vụ trục xuất.
Hằng thế kỷ thù địch đã lên đến đỉnh cao trong cuộc Thảm Sát 6 triệu người Do Thái, cứ 3 người Do Thái trên thế giới, thì 1 người bị giết chết. Cuộc thảm sát này là do Đức Quốc Xã tiến hành, nhưng người ta cũng không nghi ngờ gì nữa, đó là động cơ dẫn đến thảm sát có thể do Não Trạng Bài Do Thái.
Do đó, thật kinh ngạc, khi Đức Giáo Hoàng Gioan XXIII quay lưng lại với quá khứ và thiết lập một mối tương quan mới mẻ giữa hai niềm tin (cùng với rất nhiều những thay đổi khác trong Giáo Hội) Ở khía cạnh này, Ngài có thể được xếp ngang hàng với Mikhail Gorbachev and F.W. de Klerk, những người không chỉ nhận ra rằng đất nước của họ cần phải đổi mới, mà còn có đủ can đam để theo đuổi sự đổi mới này cho đến cùng.
Chính Ngài đã chỉ thị để bỏ từ “phản bội” trong phụng vụ Thứ Sáu Tuần Thánh khi cầu nguyện cho người Do Thái. Chính Ngài đã có sáng kiến gặp gỡ những nhà lãnh đạo Do Thái, chào hỏi họ bằng câu Kinh Thánh trong Sách Sáng Thế, gợi nhớ tới Tên Rửa Tội của Ngài: “Tôi chính là Giuse, em của các anh”. Lời chào đơn sơ đó hàm chứa một sự thay đổi hoàn toàn: tôi không phải là đối thủ hay kẻ thù, nhưng là anh em.
Trên hết, Ngài khởi xướng Công Đồng Vaticanô II, dẫn đến việc cho xuất bản Tuyên Ngôn Nostra Aetate (Tương quan giữa Giáo Hội và Các Tôn Giáo không phải là Kitô Giáo); trong tuyên ngôn đó có những tuyên bố đột phá như sau: Người Do Thái cách chung không mắc tội giết Thiên Chúa, Do Thái Giáo không phải là di tích của quá khứ nhưng có giá trị nối dài, người Do Thái ngày nay cũng được Thiên Chúa yêu thương như mọi người khác, và tất cả các hình thức bài trừ người Do Thái phải bị lên án. Việc cùng chung sống phải thay thế sự thù địch. Tâm tình của Đức Gioan XXIII được gói gém trong lời cầu nguyện thật cảm động dành cho người Do Thái, khi Ngài sắp qua đời: “Chúng ta phải thừa nhận rằng trong nhiều thế kỷ sự mù lòa đã phủ lên đôi mắt chúng ta, do đó chúng ta không nhìn ra nét đẹp của dân riêng Thiên Chúa…Lạy Chúa, xin tha thứ vì chúng con đã đóng đinh Người thêm một lần nữa. Vì chúng con không biết việc mình làm”.
Trong khi nhiều người Công Giáo hân hoan với sự thay đổi này như những gì chờ đợi đã lâu, thì những người khác cảm thấy bối rối trước sự thay đổi về tôn giáo quá mau lẹ như vậy. Nơi cộng đồng người Do Thái, nhiều người vui mừng về sự tái lập mối quan hệ này, thì những người khác lại ngờ vực, coi đây thuần túy chỉ là một sự thay đổi chiến lược hòng thu hút sự cải đạo bằng một cái ôm nồng ấm.
Cả hai khóe nhìn như thế cần có thời gian để thích ứng với thực tại tôn giáo mới. Tiến trình này cần thêm một vị giáo hoàng nữa để cho thấy rằng kỷ nguyên mới không tàn lụi với Đức Gioan XXIII, nhưng sẽ là một đặc tính vĩnh viễn của Giáo Hội. Chính Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II đã đẩy mạnh hơn nữa mối tương quan giữa Do Thái Giáo và Kitô Giáo theo 3 con đường sau đây:
Đức Gioan Phaolô II là vị giáo hoàng đầu tiên tới thăm một giáo đường DoThái, lần đầu là ở Rôma năm 1986. Đây là một tín hiệu hết sức mạnh mẽ đối với người Công Giáo trên toàn thế giới, kêu gọi họ có bổn phận dấn thân vào việc kiến tạo tình thân hữu giữa các niềm tin với nhau. Cuộc thăm viếng này có một tác động mạnh mẽ trên Đức Gioan Phaolô II, vì qua cuộc thăm viếng đó Ngài đã nuôi dưỡng một tình bạn với giáo sĩ Do Thái Niên Trưởng của Rôma, giáo sĩ Elio Toaff; mối thân tình này quá sâu đậm đến nỗi trước khi qua đời, trong số hằng ngàn người mà Ngài từng gặp gỡ, Ngài chỉ nêu đích danh tên 2 người trong di chúc của mình, đó là vị thư ký riêng, và giáo sĩ Elio Toaff.
Sự kiện đáng chú ý thứ hai xảy ra vào năm 1993 khi Vatican ký một thỏa thuận chính thức với nhà nước Israel. Vì thiếu một thỏa thuận như vậy mà biết bao chia rẽ đã xảy ra từ khi nước Israel thành lập trước đó 45 năm, khiến cho người Do Thái bối rối và cảm thấy bị tổn thương.
Những lý do chính thức khiến Israel không được công nhận có thể là do vấn đề với Palestine (nhưng điều này chủ yếu bùng nổ vào năm 1967, khi nước Israel được thành lập năm 1948) và cũng bởi vì lúc đó biên giới chưa được xác định và đang trong vòng tranh chấp (điều này cũng diễn ra ở nhiều đất nước khác). Lúc đó người ta ngờ vực rằng lý do chính yếu khiến người Do Thái bị chối bỏ là lý do thần học. Người Do Thái đã từ khước Chúa Giêsu và do đó họ cũng bị Thiên Chúa từ khước, qua việc bị trừng phạt đi lưu đày, phải lang thang trên khắp mặt đất cho tới khi họ nhận ra lầm lỗi của mình.
Chấp nhận sự tái sinh của Israel tức là chấp nhận gạt bỏ đi giáo lý nêu trên. Tuy nhiên, Đức Gioan Phaolô II đã chuẩn bị để làm như thế, Ngài chấp nhận thực tế là nước Israel tồn tại, và đây chính là điểm nhấn quan trọng để danh tính người Do Thái trên toàn thế giới được công nhận.
Viêc này đã dọn đường cho một sự kiện quan trọng khác trong triều đại giáo hoàng của Ngài 7 năm sau đó, khi Ngài tới Giêrusalem và cầu nguyện bên Bức Tường Phía Tây. Đây chính là tàn tích cuối cùng của ngôi đền, vốn bị người Rôma phá hủy vào năm 70, và từ đó trở đi đã thành biểu tượng của sự suy vong và hồi sinh của người Do Thái. Hình ảnh một ông lão yếu ớt đứng cầu nguyện bên bức tường khổng lồ lúc đó báo hiệu giai đoạn cuối của quá trình hòa giải giữa Do Thái Giáo và Kitô Giáo đã đến. Sau đó như truyền thống của những người đến đây cầu nguyện, Đức Giáo Hoàng nhét lời cầu nguyện của mình vào giữa những khe đá. Lời cầu nguyện đó vừa như lời ngỏ với người Do Thái, vừa như lời cầu dâng lên Thiên Chúa: “Lạy Thiên Chúa của cha ông chúng con, Chúa đã chọn tổ phụ Abraham và con cháu của ngài [người Do Thái ngày nay] để mang Danh Chúa đến cho mọi dân tộc [thừa nhận vai trò liên tục và nhiệm vụ thánh của họ] Chúng con đau buồn vì những ai, trong dòng lịch sự, đã gây nên cho con cái Người những đau khổ [thừa nhận những sai lầm trong quá khứ của Giáo Hội] và xin Chúa tha thứ. Chúng con quyết tâm kiến tạo một tình huynh đệ chân thành với dân của giao ước [khẳng định sự toàn vẹn của Do Thái Giáo]”.
Điều này có nghĩa là khi Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II qua đời ngày 02.04.2005, nỗi buồn và mất mát không chỉ của đoàn chiên của Ngài, mà còn của những người Do Thái. Dĩ nhiên, trong những lĩnh vực khác của đời sống tôn giáo, chúng tôi có khác biệt với giáo lý của Giáo Hội Công Giáo, nhưng chúng tôi trân trọng nỗ lực tuyệt vời của Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II trong việc kiến tạo sự hài hòa giữa các tôn giáo.
Hơn thế nữa, bản chất của cuộc đối thoại Do Thái Giáo – Kitô Giáo đã thay đổi và được đào sâu theo năm tháng. Đầu tiên, nỗ lực ấy chỉ là một cuộc gặp gỡ, và nhấn mạnh vào những điểm chung mà hai tôn giáo đều có. Kế đến, nó là một cơ hội để hai bên cùng nhìn vào những điểm khó khăn, khiến cho niềm tin khác biệt nhau. Sau này cuộc đối thoại khởi đi từ việc chấp nhận rằng mỗi tôn giáo thì hợp lệ đối với tín hữu của mình, cho tới chỗ hiểu rằng bản chất của Thiên Chúa được hiểu theo mỗi niềm tin, và mỗi tôn giáo đều đạt được sự thánh thiện trong mắt của Ngài. Một chiều kích được nhấn mạnh nữa đó là sự công nhận mỗi tôn giáo có ảnh hưởng lên tôn giáo kia theo một cách nào đó và trong sự độc lập riêng của mình. Điều này bắt đầu từ Bữa Tiệc Vượt Qua của người Do Thái trở thành cơ sở cho Bữa Tiệc Ly, cho tới ảnh hưởng của lễ Giáng Sinh trong cách mà người Do Thái mừng Lễ Nến, là trao quà cho nhau. Chúng tôi tin tưởng để chia sẻ và học hỏi lẫn nhau.
Người Do Thái không có thánh, nhưng chúng tôi hiểu một cách trọn vẹn tại sao hai Đức Giáo Hoàng lại được ban tặng địa vị cao quý như vậy, những người có khả năng lật ngược sự xung đột kéo dài gần 2 ngàn năm giữa người Do Thái và Kitô Giáo chỉ trong vài thậm kỷ. Có lẽ một điều thậm chí đáng nói hơn nữa là Hai Ngài còn thành công trong nhiều lĩnh vực khác; tuy nhiên, đối với chúng tôi, chỉ trong khía cạnh này Hai Ngài đã xứng đáng là hiển thánh.
(Bài viết của Tiến Sĩ Jonathan Romain, giáo sĩ Do Thái phụ trách giáo đường Maidenhead và Biên Tập Viên tờ Assisted Dying – Rabbinic Responses)
Đại Quang, SDB chuyển ngữ
Những bài Suy Niệm Lời Chúa Ngày Chúa Nhật và Các Lễ Trọng bằng tiếng Việt và tiếng Anh.
Gồm những bài viết về Giáo Dục và Tạp Chí Giáo Dục: Chuyên Đề Don Bosco Việt Nam 
Giới thiệu những sách Giáo Dục, Tu Đức, Giáo Lý, Sa-lê-diêng và các Phim Ảnh Tôn Giáo & Giáo Dục 
